Page 74 - 4-сон
P. 74
Part For Whole (all hands on deck) — бўлак-бутун.
Whole For Part (to fill up the car) — бутун-бўлак.
Container For Content (I`ll have a glass) — контейнер-контейнер ичидаги
предмет.
Material For Objects (a glass, an iron) хомашё — предмет.
Producer For Product (buy a Ford) — ишлаб чиқарувчи-маҳсулот.
Place For Institution (talks between Washington and Moscow) — жой-
муассаса.
Place For Events (Watergate changed our politics) — жой-воқеа.
Controlled For Controller (the buses are on strike) текширилувчи-
текширувчи.
Cause For Effect (his native tongue is German) — сабаб-натижа(12, 115–
116).
Метонимия йўли билан маъно кўчириш, асосан, идиоматик қўшма
сўзлар (ИҚС) маъносини шакллантиришда содир бўлади. Бунда
А. И. Смирницкийнинг “идиоматик қўшма сўзнинг умумий маъноси
компонентлар маъноси йиғиндисидан келиб чиқмайди”(7, 117) деган
таърифига таяниш мумкмн. Бунда концептуал-метонимия типида маъно
кўчиши юз беради. Чунки бу ҳолатда одам тана аъзоларининг номлари
шахснинг ўзига нисбатан қўллана бошлайди. Демак, қисмнинг номи бутунни
ифодалаш учун хизмат қилади. Масалан, “калла” ва “head” соматик
лексемалари ИҚСлар таркибида шахсга хос бўлган хусусиятларни, уларнинг
характерини, у билан боғлиқ воқеа-ҳодисаларни ифодалайди: хомкалла,
blockhead каби.
Д. Лаккоф метонимияда миллийликнинг акс этиши ва қисм бутун
билан номланишига қуйидаги мисолни келтиради: “Агар мендан
ўғлингизнинг расмини кўрсатинг деб сўрасангиз, мен сизга ўғлимнинг юзи
(бош қисми) туширилган расмини кўрсатаман ва сиз шу билан кифояланиб,
ўғлим ҳақида умумий тасаввурга эга бўласиз, аммо мен аксини, яъни
фақатгина юзи туширилмаган (бошсиз танаси) расмини кўрсатсам, сиз,
албатта, бу ҳолат билан қониқиш ҳосил қилмайсиз, ҳаттоки у кимга
ўхшайди? деб сўрашингиз табиий”(13, 37). Келтирилган мисолдан
кўринадики, инсоннинг биргина бош қисми орқали, ўша инсон ҳақида
умумий тасаввурга эга бўлиш мумкин, яъни ўртача неча ёшдалиги, тахминий
вазни (семиз ёки озғинлиги) ва ҳоказо. Шунинг учун бўлса керак,
хужжатларни, расмийлаштирилишда инсоннинг фақатгина бош қисми
туширилган расми талаб қилинади. Машҳур италиялик рассом Леонардо да
www.journal.fledu.uz 74
Илмий-методик электрон журнал
Whole For Part (to fill up the car) — бутун-бўлак.
Container For Content (I`ll have a glass) — контейнер-контейнер ичидаги
предмет.
Material For Objects (a glass, an iron) хомашё — предмет.
Producer For Product (buy a Ford) — ишлаб чиқарувчи-маҳсулот.
Place For Institution (talks between Washington and Moscow) — жой-
муассаса.
Place For Events (Watergate changed our politics) — жой-воқеа.
Controlled For Controller (the buses are on strike) текширилувчи-
текширувчи.
Cause For Effect (his native tongue is German) — сабаб-натижа(12, 115–
116).
Метонимия йўли билан маъно кўчириш, асосан, идиоматик қўшма
сўзлар (ИҚС) маъносини шакллантиришда содир бўлади. Бунда
А. И. Смирницкийнинг “идиоматик қўшма сўзнинг умумий маъноси
компонентлар маъноси йиғиндисидан келиб чиқмайди”(7, 117) деган
таърифига таяниш мумкмн. Бунда концептуал-метонимия типида маъно
кўчиши юз беради. Чунки бу ҳолатда одам тана аъзоларининг номлари
шахснинг ўзига нисбатан қўллана бошлайди. Демак, қисмнинг номи бутунни
ифодалаш учун хизмат қилади. Масалан, “калла” ва “head” соматик
лексемалари ИҚСлар таркибида шахсга хос бўлган хусусиятларни, уларнинг
характерини, у билан боғлиқ воқеа-ҳодисаларни ифодалайди: хомкалла,
blockhead каби.
Д. Лаккоф метонимияда миллийликнинг акс этиши ва қисм бутун
билан номланишига қуйидаги мисолни келтиради: “Агар мендан
ўғлингизнинг расмини кўрсатинг деб сўрасангиз, мен сизга ўғлимнинг юзи
(бош қисми) туширилган расмини кўрсатаман ва сиз шу билан кифояланиб,
ўғлим ҳақида умумий тасаввурга эга бўласиз, аммо мен аксини, яъни
фақатгина юзи туширилмаган (бошсиз танаси) расмини кўрсатсам, сиз,
албатта, бу ҳолат билан қониқиш ҳосил қилмайсиз, ҳаттоки у кимга
ўхшайди? деб сўрашингиз табиий”(13, 37). Келтирилган мисолдан
кўринадики, инсоннинг биргина бош қисми орқали, ўша инсон ҳақида
умумий тасаввурга эга бўлиш мумкин, яъни ўртача неча ёшдалиги, тахминий
вазни (семиз ёки озғинлиги) ва ҳоказо. Шунинг учун бўлса керак,
хужжатларни, расмийлаштирилишда инсоннинг фақатгина бош қисми
туширилган расми талаб қилинади. Машҳур италиялик рассом Леонардо да
www.journal.fledu.uz 74
Илмий-методик электрон журнал
